Yaz sıcaklarının kendini iyice hissettirdiği şu günlerde sıcaklardan nasıl korunuruz? Sıcakların vüdumuzda oluşturduğu etkiler nelerdir biraz bunlardan bahsedelim istedik. Sıcak havalar özellikle kalp, tansiyon, şeker, böbrek hastalığı olanlarda, yaşlılarda ve bebeklerde ölüme kadar gidebilen sonuçlar doğurabilir.Bu nedenle istenmeyen durumlarla karşılaşmamak için gerekli tedbirleri almak gerekir. Aşırı sıcağa maruziyet sıcak krampları, sıcak bitknliği ve en ciddi olanıda sıcak çarpmasına bağlı ölüme neden olabilir.
YÜKSEK ISIDA VÜCUTTA NELER OLUR ?
Dış ortamın ısısının ve neminin vücut ısısından yüksek olması durumunda vücutta bazı değişiklikler meydana gelir.
Derideki ısı algılayıcılar algıladıkları ısıyı beyne iletirler ve vücutta damarlar genişler. Isı, terleme ve diğer düzenekler yoluyla düşürülür.Ciltteki damaraların genişlemesi nedeniyle damar sisteminde dolaşan kan hacmi azalır. Dolaşan kan hacmini aynen korumak için kalp atım sayısı artar ,dolayısıyla iş yükü artar.Bu durum uzun süre devam ettiğinde, hastada şok tablosu oluşur.
Ciltteki dolaşımda kan miktarı arttığı için, iç organlara ve beyine giden kan miktarı azalır.
Beyin, azalan kan dolaşımı nedeniyle yeterince kanlanamaz ve vücuttaki ısı üretimini azaltmak amacıyla, kasların az çalışmalarını sağlar.Bu da sıcak havalardaki tembelliğe ( sıcak bitkinliği ) neden olur. Yetersiz kanlanma nedeniyle, beyin vücut ısısını düzenleyecek güce sahip olamadığından, tepki olarak baş ağrısı, halsizlik, düşüncede dağınıklık ve ruhsal dalgalanma görülür.
Aşırı terleme deri yoluyla aşırı miktarda su ve tuz kaybına neden olur. Sonuçta kas krampları ve susuzluk meydana gelebilir.
Sıcak Krampları
Sıcak krampları genellikle bacaklarda ve karında görülen kas ağrılarıdır. Sebebi aşırı terleme ve buna bağlı tuz kaybıdır. Genelde fiziksel durumu iyi olan kişilerin sıcak ve nemli havada iş veya egzersiz yapmaları sonucu görülür. Su kaybı yerine konulurken tuz kaybı telafi edilmezse kramplar meydana gelir.
Sıcak Bitkinliği
Yaşlı ve hipertansiyonlu kişilerde yatkınlık fazladır. Yaşlılarda, susama hissi yaşla orantılı olarak azaldığında terlemelerine karşın az su içerler. Hipertansiyonlularda ise, aldıkları ilaçların etkisiyle elektrolit ve sıvı kaybı vardır.
Su Zehirlenmesi
Aşırı terleme sonucu , kaybettiği sıvıyı telafi etmek üzere su içilir ancak terle kaybedilen tuz yerine konulmaz ise, bulantı, kusma, baş ağrısı, bilinç düzeyinde değişiklik ile seyreden su zehirlenmesi denilen durum ortaya çıkar. Tedavi edilmezse(sodyum yerine konmazsa) bilinç düzeyi gittikçe kötüleşir ve kişi komaya girebilir..
Sıcak Çarpması
Ağır seyreder, ölüme neden olabilir. Vücudun ısı düzenleyici mekanizmaları bozulmuştur. Isı düzenleyici mekanizmanın bozulması sonucunda vücut ısısı tehlikeli şekilde yükselir.Beyin hücreleri ve kan damarları başta olmak üzere hücrelerde hasara neden olur.
Sıcak çarpması etkilediği iki farklı grup nedeniyle ikiye ayrılabilir:
1-Klasik ( pasif ) sıcak çarpması: Çok yaşlı, çok genç veya güçsüz kişiler; kronik hastalığı olanlar ( diabet, kalp yetmezliği vd ), alkolikler, ruh sağlığı bozuk olanlar etkilenirler. Sıcak havanın etkisiyle meydana gelen aşırı terlemeye bağlı su ve tuz kaybı sonucunda klasik sıcak çarpması görülür.
2-Egzersize bağlı sıcak çarpması: Genellikle genç ve sağlıklı kişilerde ( atlet, asker gibi ) görülür. Aşırı sıcak ve nemli havada ağır egzersiz yapıldığında, özellikle dış ortamın ısısı vücut ısısına yaklaşmış ve nem oranı yüksekse sıcak çarpması meydana gelir.
SICAKTAN ETKİLEN KİŞİYE NE YAPILIR ?
- Hasta serin ve gölgelik bir ortama alınır ve dinlenmesi sağlanır.
- Bulantısı yoksa ve kendisi içebilecek durumdaysa, bir veya iki bardak tuz içeren sıvı verilir. Örneğin, ½ çay kaşığı tuz ilave edilmiş su yada ayran verilebileceği gibi, sodyum içerdiği için limonata da verilebilir. Yavaş içmesi önerilmelidir.
- Kramp girmiş kasa masaj yapılmaz.
- Sıcak krampı geçiren kişi(özellikle sporcular) en az 12 saat ağır hareket/antreman yapmamalıdır. Aksi halde sıcak bitkinliği veya çarpmasına dönüşebilir.
- Eğer hastanın ateşi yüksekse, üzerindeki giysiler çıkartılır. ılık suya batırılmış süngerle vücudu ıslatılabilir, ıslak çarşafa sarılabilir, vantilatörle soğutulabilir . Aniden ısı düşürmeye gerek yoktur
- Tuz içeren içeceklerle (ayran, limonata vd.) eksilen su ve tuzu dengeleyin.
- Başı yükseltilir. Bilinci kapalı ise yan yatar pozisyon verilir.
- Hastada bilinç kaybı, kronik hastalığı varsa, bebek, çocuk veya çok yaşlı ise mutlaka hastaneye götürülmelidir.
SICAK ÇARPMASINDAN NASIL KORUNABİLİRİM ?
Özellikle yaz aylarında, sıcak hava dalgalarının yoğun olduğu dönemlerde çalışırken, kendinizi serin tutacak önlemler almalısınız. İşte size birkaç ipucu:
- Açık renkli, vücudu sarmayan serbest giysileri tercih edin.Şapka kullanının. Bu tip giysiler güneş ışınlarını yansıtır, terlemeyi engellemez ve rahatlık sağlarlar.
- Serin yerlerde durun. Ani ısı değişikliklerinden kaçının. Örneğin, çok soğuk klimalı bir ortamdan çok sıcak olan dış ortama sık sık girip çıkmayın.
- Günlük sıvı gereksiniminizin üstünde sıvı alın. Şekerli- gazlı ve alkollü içeceklerden sakının.Sıvı ihtiyacınızı su, ayran, limonata vb ile karşılayın.
- Ağır yemeklerden uzak durun ve hafif bol sıvı içeren taze sebze, meyveden zengin,az yağlı yemekler tercih edin.
- Boynunuza soğuk su ile nemlendirilmiş havlu sarın.
- Piknik tipi bir portatif soğutucu edinerek sıcak havalarda gereksindiğiniz sıvıları elinizin altında bulundurabilirsiniz. Yarısına kadar buz doldurduğunuz buzluğa, özellikle tuz içeren ( ayran gibi ) içecekler, su, meyve suyu, limonata vb depolayabilirsiniz.
- Baş ağrısı, halsizlik, kramp, bulantı gibi sıcak çarpması belirtilerine karşı uyanık olun ve tedbirinizi alın.
- En önemlisi de yaz sıcaklarında mecbur kalmadıkça özellikle öğle saatlerinde sıcağa maruz kalınmamalıdır.
UNUTMAYIN: Sadece tuz kaybını karşıladığınızda, bulantı ve su kaybı artacaktır; sadece su kaybını karşıladığınızda ise kramplar daha da artacaktır. Sağlıcakla kalın……..
Dr Selami AYDIN
Konak Hastanesi İç Hastalıkları Uzmanı